چون تفسیر آیه‌ای از قرآن مجید با تفکر و تأمل و تدبر ‌علمی ‌و با استمداد از مجموع آیات دیگر که به نحوی به آیه، مربوط ‌می‌شوند انجام پذیرد، «تفسیر قرآن با قرآن» گویند. در این روش از روایات معتبر نیز استفاده ‌می‌گردد. و از ویژگی‌های قرآن کریم این ‌می‌باشد که برخی از آیاتش تفسیر کننده ی برخی از آیات دیگر ‌می‌شود و یا از ‌آن‌ها رفع ابهام ‌می‌کند.
 
به نوشته علامه طباطبایی روش تفسیر قرآن با قرآن، همان روشی است که آورنده قرآن و گیرنده وحی حضرت محمد بن عبدالله صلى الله علیه واله وسلم و جانشینان برحق وی ائمه اطهار علیهم السلام روی آن تکیه داشته و آن را تعلیم فرموده‌اند: چنانکه در حدیث معروف آمده است:‌ «القرآن یفسر بعضه بعضا» بعضی از آیات بعضی دیگر را تفسیر ‌می‌کند(1). حضرت علی علیه السلام ‌می‌فرماید: این کتاب خدا است که با آن ‌می‌توانید حقایق را ببینید و با آن سخن گوئید و به وسیله آن بشنوید، بعضی از آن از بعضی دیگر سخن ‌می‌گوید و برخی از آن گواه برخی دیگر است. (2)
 
مثالی ساده: در اولین ‌آیه‌ی ‌سوره‌ی مبارکه‌ی قدر می‌خوانیم که: «وانا انزلناه فی لیلة القدر» ما آن را (قرآن) در شب قدر نازل کردیم. بقیهی آیات سوره قدر عظمت شب قدر را بازگو ‌می‌کنند ولی در این سوره آیه‌ای وجود ندارد تا زمان شب قدر را دقیقا معین کند اما با مراجعه به ‌آیه‌ی ۱۸۰ سوره ی بقره که ‌می‌فرماید: «شهر رمضان الذی أنزل فی القرآن» ماه رمضان، ماهی است که در آن قرآن نازل شده است. مسلم ‌می‌شود که شب قدر در ماه مبارک رمضان ‌می‌باشد زیرا در ‌آیه‌ی اول ‌سوره‌ی قدر، نزول قرآن را در شب قدر و در ‌آیه‌ی ۱۸۰ سوره ی بقره، نزول قرآن را در ماه رمضان بیان کرده است که از ارتباط این دو آیه نتیجه ‌می‌شود که شب قدر در ماه مبارک رمضان ‌می‌باشد و بدین ترتیب ‌آیه‌ی سوره‌ی بقره حداقل از نظر تعیین شب قدر مفسر ‌آیه‌ی سوره ی قدر خواهد بود.
 
 مثالی دیگر: در ‌سوره‌ی مبارکه ی حمد ‌می‌خوانیم: «اهدنا الصراط المستقیم صراط الذین انعمت علیهم» خداوندا ما را به راه راست هدایت فرما. راه کسانی که به آن‌ها نعمت داده‌ای. اما در این سوره از نعمت داده شدگان نا‌می‌برده نمی‌شود ولی چون به ‌‌آیه‌ی 69 سوره ی مبارکهی نساء مراجعه کنیم ‌می‌بینیم که چهار گروه، از دریافت کنندگان نعمت ‌می‌باشند؛ که عبارتند از :

انبیاء، صدیقان، شهداء و صالحان؛ که فرمود: «و من یطع الله و الرسول قاؤلئک مع الذین أنعم الله علیهم من النبیین والصدیقین والشهداء و الصالحین و حسن اولئک رفیقا» و کسی که خدا و پیامبر را اطاعت کند (در روز رستاخیز) همنشین کسانی خواهد بود که خدا، نعمت خود را به آنان عطا کرده است؛ از پیامبران و راستگویان و شهیدان و نیکوکاران؛ و آنان رفیقان خوبی هستند. بدین ترتیب این ‌‌آیه‌ی شریفه حداقل از نظر بیان مصداق نعمت داده شدگان از ‌‌آیه‌ی مبارکه‌ی سوره‌ی حمد رفع ابهام ‌می‌نماید. ‌
 

[تفسیر قرآن با قرآن]

علامه طباطبایی و تفسیر قرآن با قرآن در عصر حاضر روش ارزشمند تفسیر قرآن با قرآن که میراث گرانبهای پیامبر بزرگ اسلام صلی الله علیه وآله وسلم و ائمه طاهرین علیهم السلام است به وسیله استاد علامه طباطبائی قدس سره در تفسیر ذی قیمت و بی نظیر «المیزان» اعمال شده و به قول صاحب نظران، معظم له از عهده این کار به خوبی برآمده است چنانکه اولین مترجم«المیزان»، مفسر بزرگوار آیت الله مکارم شیرازی ‌می‌نویسد: بعضی هم که قول داده‌اند اساس کار خود را بر تفسیر قرآن به قرآن بنا کنند باز در اثر عللی نتوانسته‌اند به قول خود وفا کنند. ولی تفسیر المیزان» که از نظر خوانندگان محترم ‌می‌گذرد تفسیری است که براساس این روش عالی تفسیر قرآن به قرآن بنا شده و حقا متضمن یک سلسله حقایق است که تاکنون بر ما مخفی بوده است.(3)
 
و یا ‌می‌خوانیم که «المیزان» تفسیری است که دارای جنبه‌های مختلف علمی، فنی، فلسفی، ادبی، تاریخی، روایی، اجتماعی و حدیثی ‌می‌باشد. لیکن سه جهت در این تفسیر گرانقدر درخشندگی و برجستگی خاص داشته و سایر جهات و ابعاد آن را تحت الشعاع قرار داده است. ‌ از جمله تفسیر قرآن به قرآن و این تفسیر گام بزرگی در هر چه بهتر فهمیدن قرآن مجید و اثبات یکی از جنبه‌های اعجاز قرآن است. (4)
 
و باز ‌می‌خوانیم که اندیشمند و قرآن شناس و متفکر بزرگ اسلا‌می‌ آیت الله علامه شهید مطهری درباره‌ی «تفسیرالمیزان» ‌می‌گوید: بزرگترین تفسیری است که از صدر اسلام تاکنون بر قرآن کریم نوشته شده است. و یا ‌می‌فرماید: «تفسیر المیزان» علامه طباطبائی را، مردم ما 60 و یا ۱۰۰ سال دیگر ‌می‌فهمند که چیست(5)
 
به هر حال استاد علامه طباطبایی رضوان الله علیه پس از نقد روش‌هایی نقلی و اجتهادی ‌می‌نویسد: تفسیر واقعی قرآن، تفسیری است که از تدبر در آیات و استمداد از آیات دیگر که به نحوی در تشریح و فهم آیه ای که تفسیرش مورد نظر است دخالت دارند به دست ‌می‌آید. و ‌می‌افزاید که این روشی است که پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم و اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام در تعلیمات خود به آن اشاره فرموده‌اند. چنانکه پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم ‌می‌فرماید:

«ما نزل لیصدق بعضه بعضا » (6) یقینا خداوند قرآن را نازل فرمود تا برخی آیات برخی دیگر را تصدیق نماید. و حضرت علی علیه السلام فرمود: «و ینطق بعضه بعض و یشهد به على بعض»(7) بعضی از آن (آیات) از بعض دیگر سخن ‌می‌گوید و برخی گواه برخی دیگر است. و علامه اضافه ‌می‌کنند که وظیفه مفسر است تا پس از تدبر در آیه مورد تفسیر و استمداد از آیات مربوط به آن از احادیث معتبری که از پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله وسلم و اهل بیت علیهم السلام رسیده طبق دستوری که از کتاب و سنت استفاده ‌می‌شود به تفسیر قرآن بپردازد. (8) برای آگاهی افزونتر از انواع تفاسیر و روش‌های تفسیری ‌می‌توان به مرجع زیر مراجعه نمود.(9)
 
پی‌نوشت‌ها:
1. ر.ک: قرآن در اسلام، صفحهی ۵۳
٢. نهج البلاغه، خطبه‌ی ۱۳۳.
3. ترجمه ی تفسیر المیزان، جلد ۱، مقدمه مترجم، صفحهی به
4. یادنامه ی مفسر کبیر استاد علامه طباطبایی، صفحه ی ۲۱۵.
5. همان، صفحه‌ی ۲۱۲.
6. قرآن در اسلام، صفحهی ۵۳.
7. نهج البلاغه، خطبهی ۱۳۳.
8. قرآن در اسلام، صفحه ی ۵۶.
9. تفسیر سوره‌ی الضحی، صفحه ۲۶ تا ۴۵، که در آن قریب ۱۵۰ تفسیر به ترتیب قرن و با مشخصات کامل معرفی شده است.
 
منبع: تفسیر سوره‌ی مبارکه انشراح، شکرا الله جهان مهین،صص43-38، سازمان چاپ و انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، چاپ اول، 1390